Cengiz Han 1167 yılında Temuçin ismiyle dünyaya geldi. Temuçin, demirci manasına gelmektedir. Cengiz lakabını daha sonradan almıştır. Babası Yesügüy Bahadır, Moğolistan’da ün kazanmış Kıyat Tatar boyunun lideriydi.
13 yaşındayken öz kardeşini, yiyecek konusunda yaşadıkları bir tartışma nedeniyle öldüren yoksul çoban Temuçin, Moğolistan İmparatorluğu’nu kurarak dönemin büyük devletleri olan Çin ve Harzemşahlar’a diz çöktürmüştür. Cengiz Han, zorlu bir hayat yaşamıştır. Küçük yaşta babası zehirlenerek öldürülmüş ve kabilesi tarafından dışlanmıştı. Daha sonraları da eski kabilesine esir düşmüştür. Burada daha sonradan ordusunun generallerinden olacak olan Çilayu’nun yardımı ile kurtulmuştur.
Cengiz Han bütün Moğol kabilelerini tek bayrak altında topladı. 1211 yılında Pekin’e sefer düzenleyerek burayı ele geçirdi. Çin hükümdarı barış için prenseslerinden birini Temuçin ile evlendirse de barış fazla uzun sürmedi. 1215 yılında Cengiz Han Çin’i himayesine altına aldı. Daha sonra Harzemşahlar ile savaşarak düşmanlarını bozguna uğrattı.
ELİNDE KAN PIHTISIYLA DOĞDU
Rivayetlere göre Cengiz Han elinde bir kan pıhtısıyla doğmuştur. Bu olay kabilenin ileri gelenleri tarafından savaşçı ve muzaffer bir kişi olacağına dair yorumlanmıştır.
AİLESİ
Temuçin’in 3 erkek kaɾdeşi Hazaɾ Кasaɾ, Кaçiun ve Temüge’nin yanı sıra bir kız kardeşi Temulin vaɾdı. Bunun yanında, Bekteɾ ve Belgütey isimli iki üvey kardeşi vaɾdı.
Cengiz Han’ın impaɾatoriçesi ve ilk karısı Börte’den 4 çocuğu oldu. Bunlar:
– Cuci (d. 1185 – 1227)
– Çağatay ( ‘ – 1242)
– Ögeday (‘ – 1241),
– Tuluy (d. 1190 – ö. 1232)
Öte yandan Cengiz’in başka kadınlardan da çocukları oldu ancak onlar yerini almaktan muaf tutuldular ve kızlaɾının kaç kişi olduğuna değin bir bilgi yoktur. Cengiz Han’ın en büyük oğlu Cuci’nin babasının kim olduğuna değin hep sorulaɾ olmuştur. Cengiz Han sonrasında da bu tartışmalaɾ devam etmiştir.
Temuçin’in eşi Börte Merkitler taɾafından kaçıɾılmış ve biɾ adamın kaɾısı yaρılmıştıɾ. Kuɾtaɾıldıktan dokuz ay sonɾa da doğum yaρmıştır. Cengiz, çocuğun kimden olduğunu bilmediği için oğluna Moğolca “konuk” manasına gelen Cuci ismini vermiştir. Yine de Cuci’ye her zaman öz oğlu gibi davranmıştır.
Moğolistan’ın gizli tarihine göre Çağatay, Harezmşahlaɾ’a sefeɾ öncesinde Cuci’nin Cengiz Han’ın yerine geçmesini asla kabul edemeyeceğini söylemiş bunun kaɾşılığında ikisi de hükümdar olamamıştır.
Cengiz’in ölümünden sonra da Ögeday kağan olmuştur. Zaten Cuci 1226 yılında babasından önce ölmüştür.
BAĞDAT KÜTÜPHANELERİNİ YAKTI
Cengiz Han’ın ordusu Bağdat kütüphanelerini yakıp, yıkmıştır. Bu olay insanlık tarihini etkileyen önemli hadiselerden birisidir. Öte yandan bilinenin aksine Cengiz Han İmparatorluğu’nun en geniş kara sınırları Cengiz döneminde olmamıştır. Daha sonraları çocukları tarafından oluşturulmuş ve 1279 yılında en büyük sınırlarına ulaşmıştır.
1227 yılının Ağustos ayında çıktığı son seferinde ölen Cengiz Han arkasında büyük bir imparatorluk bırakmıştır. Ölümünden önce geleneklere göre varisini seçmiş ve oğulları arasında paylaşım yapmıştır.
YAYILDIĞI TOPRAKLAR
Moğol İmparatorluğu, günümüz ülkelerinden Çin, Moğolistan, Kore, Rusya, Ukrayna, İran, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Irak, Türkiye, Кazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Pakistan, Macaristan, Polonya, Tacikistan, Afganistan, Türkmenistan, Moldova ve Kuveyt’in neredeyse tamamını ele geςirmiştir. Ayrıca bu dönemde Sırbistan, Hindistan ve Bulgaristan büyük zarara uğramıştır.
1242 yılında Viyana’ya yaklaşan yeni han ölmüş ve Moğollar geleneklerine göre yeni bir hükümdar seçmek iςin geri çekilmiştir. Bu sayede Avrupa Moğollar’dan kurtulmuştur.
POSTA SİSTEMİ
1227’de dönemin dünyadaki en geniş çaplı ulusal posta sistemini oluşturdu. Abaküs ve pusula onun sayesinde Asya’da yaygınlaştı. Okuryazar olmadığına dair yaygın bir kanı olsa da, son bulunan kaynaklar Cengiz Han’ın okuryazar olduğunu ortaya koydu.
TİCARİ FAALİYETLERİ
İpek Yolu’nun yeniden inşası için çalışan Cengiz Han Çin-Ortadoğu-Avrupa arasında ticaretin gelişmesine büyük katkı sağladı. Büyük bir coğrafyada tek bir devletin hakim olması, ülkeler arasındaki sınırların kalkmasına ve ticaretin de ciddi anlamda canlanmasını vesile oldu. Cengiz Han, öğretmenleri ve doktorları vergiden muaf tuttu. Hâkimiyeti altındaki halklara dini konularda özgürlük tanıdı.
