Değerli okuyucularım, sizlere çok leziz bir yemek olan “erkekbudu” köftenin tarifini veriyorum, diyerek yazıya başlamak istiyorum.

Ne oldu?

Yazının başlığını görünce yüzünüzde bir ekşime, gözünüzde bir iğrenme, kaşlarda çatılma, ağızda buruşma belirdi.

Baştan, saçmalama diyen bile olmuştur.

Evet, saçmalık… Hangisi değil ki?

Erkekbudu yerine kadınbudunu tercih ederim diyenlerin de sayısı epey vardır.

Türk Dil Kurumu sözlüğüne kadınbudu yazıyorum: Yumurtaya bulanarak yağda kızartılan bir tür pirinçli veya bulgurlu köfte. Erkekbudu yazıyorum: Bu söz bulunamadı. Buyurun, buradan başlayalım.

Kadınbudu isminin hikâyesini araştırayım diyorsun otoriteler köftenin şeklinin but’a benzemesinden kaynaklandığını söylüyor. But nedir diye otorite sözlüğümüze dönüp bakıyoruz: İnsan vücudunun kalça ile diz arasındaki bölümü, bir diğer tanım hayvanların, arka bacaklarının gövdeye bitişik olan dolgun, etli bölümüdür.

Kadın ve but yan yana gelince enfes bir yemek…

Erkek ve but yan yana gelince iğrenç…

Fransızca’dan dilimize geçen gastronomi sözcüğü vardır: Sağlığa uygun, iyi düzenlenmiş, hoş ve lezzetli mutfak, yemek düzeni, sistemi, kültürü olarak tanımlanır. Üniversitelerde, gastronomi diye yemek kültürleri üzerine açılan programlar vardır.

Yemek kültürü araştırmacıları, gurmeler, şefler, bu alanda uzman kişiler yedikleri yemeklerin adı, tadı, yapılışı, hangi yöreye ait olduğu ve yemeğin hikâyesini bizlere nakleden kişilerdir. 

Yemek kültürümüze katkı veren lezzet ustalarının, toplumsal cinsiyet alanında çalışan uzmanlar ile oturup kimi yemek isimleri ile ilgili olarak birlikte çalışmalarına ihtiyaç vardır. İsimlendirme işlemlerinde görünen o ki kadını aşağılayan, cinsiyetçi, cinselliği çağrıştıran, teşhir eden örnekler mevcuttur.

Erkek göbeğinden şarap içerek mehtaba bakmak var mı? Bu fantezi kadıngöbeğinden şarapla temsil edilmektedir. Yazılı edebiyatta ve sinemada gözünüzün önüne birçok manzara gelecektir.

Kızartılarak yapılan, “ortası çukurca” yumurtalı hamur tatlısına kadıngöbeği/hanımgöbeği denir. Ortası çukurca, diye belirtilen bölüm neden erkeğin göbeği olmuyor, sadece kadının göbeğinin mi ortası çukurca.

Mönüye çorba ile başlamak adettir. Eskiler, çorba candır, demişler. Elinizde mönü, garsona seslendiniz:

Öyle ya dulluk durumu kadın ve erkek için geçerlidir. Bu arada bir anekdot paylaşalım. “Dulavrat çorbasının hikâyesi oldukça hüzünlü. Yıllar yıllar önce eşini kaybeden kadın, maddi olarak oldukça zor bir durumdaymış. Çocuklarını doyurmakta zorlanıyor, yemeklik bir şey çıkaramıyormuş. Artık elinde ne varsa toplamış ve hepsini suda kaynatmış. Ortaya çıkan yemeğe ise bir süre sonra dulavrat çorbası ismi verilmiş. Çorba genelde nohut, mercimek, salça, un, su ve yağ konularak hazırlanır.” (tunceliemek.com)

Uyanık garson, sizin şakacı biri olduğunuzu düşünerek ve bahşiş olarak dönecek müşteri memnuniyetini de hesaba katarak şöyle diyebilir:

Hadi buyurun, tatlı olarak da erkekdudağı, olmadı sütlü Mahmut söyleyelim de öğle yemeğinde cinsiyetçi bir mönü ile karnımızı tıka basa doyuralım.

Dudak biçiminde hazırlanan tatlıyı neden dilbere benzetiriz. Bu tatlıya alımlı, güzel kadın olan dilber yerine “erkekdudağı” desek tatlının tadı mı kaçar?

Böyle gelmiş böyle gider, diyebilirsiniz. Kültürümüzün bir parçası, ata mirası olarak da isimlendirebilirsiniz. Nihayetinde, kültür insanların yapıp ederek ürettiği ve kuşaklar arası taşıdıkları değerlerdir. İçerisinde cinsiyetçi kelimeler bulunan ya da bir tarafı aşağılayan değerleri değiştirmek, onların aktarılmasını önlemek de başka bir kültürel hizmettir.

Kimi yörelerde kerhane tatlısı diye bilinen tatlının halka tatlısı ismiyle yenmesinde ne gibi bir kültürsüzlük olabilir.

Cinsiyetçi ayrımcılık yaratan, uzun süredir kullanıldığı için dile yerleşen, daha beteri dil kurumu tarafından ana sözlüklerde tanımlamaları yapılan yemek isimleri üzerinde yeni bir düzenlemeye ihtiyaç vardır. Bizim neslimize ulaşan isim yanlışlarını düzelterek sonraki neslin dilini düzeltebiliriz.

Kısır, kadınbudu, hanımgöbeği, dilberdudağı, analıkızlı, dulavrat çorbası, yengen, şıllık tatlısı, ayşe kadın fasulye, sütlü Nuriye, oturtma, vezirparmağı, ezo gelin, kulak çorbası, kol böreği, arap dudağı, sultan dudağı, prenses tatlısı, tavukgöğsü, çükündür, kerhane tatlısı, genç kız rüyası, domalan…

Biz nerede kalmıştık.

Erkekbudu köftenin iç malzemelerini veriyorum, şaka şaka…