Jean le Rond d’Alembert (d. 16 Kasım 1717 – ö. 29 Ekim
1783), bir Fransız matematikçi, mekanikçi, fizikçi ve filozoftur. Aynı zamanda
Denis Diderot ile birlikte Encyclopédienın yardımcı editörlüğünü yapmıştır.
D’Alembert’in dalga denklemleri için geliştirdiği metod ondan sonra kendi
ismiyle adlandırılmıştır. Fransız matematikçi, fizikçi ve düşünür. “D’Alembert
ilkesi” diye bilinen teoremi ve tikel (kısmi) diferansiyel denklemler
alanındaki öncülüğüyle tanınır. 16 Kasım 1717’de Paris’teki Saint-Jean-le-Rond
kilisesinin merdivenlerinde bulunduğu için Jean Bap-tiste le Rond adıyla vaftiz
edildi. Rousseau adlı bir camcı ile karısının himayesinde büyüyen Jean’ın,
sonraları, Tencin Markizi Claudine Alexandrine Gue-rin ile topçu subayı şövalye
Louis Camus Destouches’ un evlilikdışı oğulları olduğu anlaşıldı. Madame de
Tencin’in salonu dönemin seçkin yazar ve düşünürlerini bir araya toplayan en
ünlü salonlardan biriydi. Giderleri gizlice Destouches tarafından karşılanan
Jean, 12 yaşında College Mazarin’e girdi ve kısa bir süre sonra d’Alembert
adını aldı. Koleji bitirdikten sonra manevi annesinin evine dönen d’Alembert,
sonraları kendisini yanma almak isteyen Madame de Tencin’i hiçbir zaman anne
olarak kabul etmedi ve 50 yaşına değin Rousseau’ların yanında çok sade bir
yaşam sürdü. D’Alembert’in tüm yaşamı boyunca önem verdiği iki kadından biri
manevi annesi, öbürü de yazar Julie de Lespinasse olmuştur. 1765’te oldukça
ağır bir hastalık geçiren d’Alembert’e Julie de Lespinasse baktı ve
aralarındaki sarsılmaz dostluk 1776’da Julie de Lespinasse ölene değin sürdü. 1754’te
Fransız Akademisi’nin üyeleri arasına katılan d’Alembert, 1772’de kuruluşun
daimi sekreterliğine getirildi. Diderot’nun büyük Ansiklopedi girişiminde
1745’ten başlayarak yaklaşık on üç yıl boyunca etkin bir rol oynayan
d’Alembert, 1758’de büyük gürültüler koparan bir yazısı nedeniyle
Ansiklopediden ayrılınca bütün umudunu Akademi’ye bağladı. Ancak, bütün
uğraşılarına rağmen bu dönemde Akademi’den önemli bir yapıt çıkmadı. D’Alembert
günden güne daha çok umutsuzluğa kapılarak yaşadı. “Philosophe”larm çoğu ölmüş,
Diderot ile eski bağlan kopmuş, hele 1778’de otuz yıllık dostu Voltaire’in
ölümü onu derinden sarsmıştı. 29 Ekim 1783’te Paris’te 66 yaşındayken ölen
d’Alembert ile Voltaire’in yazışmaları sonradan Condorcet tarafından derlenerek
yayımlanmıştır. D’Alembert 1738’de hukuk diploması almasına karşın avukatlık
yapmayı düşünmüyor, tıp bilimlerine büyük ilgi duyuyordu. Ancak, bir yıl
geçmeden gerçek eğiliminin matematiğe olduğunu anladı ve tüm çabalarını bu
alana yöneltti. 1739’da integral hesabına, 1741’de katı cisimlerin akışkanlar
içindeki hareketine ilişkin iki incelemesini sunduğu Fransız Bilimler
Akademisi, o yıl d’Alembert’i1 üyeliğe kabul etti. Mekanikte “d’Alembert
ilkesi” diye bilinen ünlü teoremini açıkladığı Traite de Dynamique (“Dinamik
İncelemesi”) adlı kitabını 1743’te yayımlayan d’Alembert, ertesi yıl bu ilkeyi
akışkanlara uyguladı ve o güne değin geometri yöntemleriyle incelenmiş olan bu
konuya yeni bir yaklaşım getirdi. 1745’te yayımladığı Theorie Generale des
Vents (“Rüzgârların Genel Teorisi”) adlı incelemesi ise ona Berlin Bilimler
Akademisi’nin kapılarını açtı. D’Alembert bu yapıtını, kendisini Berlin’de kalması
için ikna etmeye çalışan Prusya kralı II. Friedrich’e sunmuştu. 1763’teki en
son ziyaretine değin d’Alembert’e birçok kez Berlin Akademisi Başkanlığı
önerilmişse de, d’Alembert bu önerileri her seferinde geri çevirmiştir. Geleneklere
göre, kilisenin koruyucu azizinin ismini aldı. D’Alembert bir yetimhaneye
verilmişti yalnız kısa bir süre sonra bir camcının eşi tarafından evlatlık
edinildi. Destouches gizli bir şekilde Jean le Rond’un eğitim masraflarını
karşıladı fakat babalığının resmi olarak tanınmasını istemedi. Gençliğinde pi
sayısı hakkında çalışmalar yapmış ünlü bir bilim adamıdır. Aynı zamanda oran
testinin mucididir. Dinamik eşitlik için aslında var olmayan “merkezkaç”
kuvvetinin mucididir. Uzun yıllar boyunca sağlık problemleri çekti ve ölümü idrar
kesesindeki rahatsızlığı nedeniyle gerçekleşti. İnançsız olarak tanınan
D’Alembert, sıradan ve isimsiz bir mezara defnedildi.