Antalya yörükleri kendilerine özgü gelenek ve görenekler ile şehrin yerel kültürünü oluşturur. Yüzyıllar önce göçebe yaşam tarzı ile bilenen yörükler gittikleri her yere kendi kültürlerini taşımıştır. Kendi gelenek görenekleri ve yaşam tarzları ile bambaşka bir kültürü yaşatan yörükler düğünleri ile de bu farklılığı sürdürür. Birdirbirinden farklı boylardan gelen yörüklerin farklı adet gelenek ve görenekleri bulunmaktadır. Antalya yörüklerinin de kendilerine özgü gelenek ve görenekleri bulunmaktadır. Peki Antalya yörükler kimdir, nasıl yaşam tarzları vardır, nasıl düğün yaparlar ve yörük kelimesinin anlamı nedir? İşte yörüklerin hikayesi..
YÖRÜKLER KİMDİR?
Günümüzde Türkiye’nin birçok bölgesinde bulunan göçebe yaşam tarzına sahip yörükler yüzyıllar önce Osmanlıya bağlı bölgelere yerleşmişlerdir. Yüzyıllar önce göç yolu ile Türkiye’ye gelen yörükler Marmara, iç Anadolu, Akdeniz gibi Anadolu’nun çeşitli bölgelerine yerleşmişlerdir. Farklı bölgelere yerleşen bu yörüklerin hem birbirine benzer hem de farklı kültürel değerleri ve yaşam tarzları oluşmuştur. Orta Asya’dan göç eden Oğuz boyları olan yörükler genellikle Antalya’da Toroslar ve Konya bölgesine yerleşmişlerdir.
Türkiye’de yörüklerin birçok alt alanı bulunur. Osmanlı döneminde Balkanlarda kazanılan topraklara yörükler yerleştirilmiştir. Genellikle göçebe yaşam tarzını benimseyen yörükler bu yaşam tarzına göre bir kültür geliştirmiştir. Sürekli göç eden yörükler bu nedenle hafif ve taşınabilir eşyalar üretmiş ve geçimlerini hayvancılıkla sağlamışlardır. Özellikle koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanları tercih eden yörüklerin aşiret isimleri de genellikle keçi ismi barındırır.
Orta Asya’da göç ederek Anadolu topraklarına gelen yörük aşiretleri veya boyları yoğunluklu olarak Toros eteklerine yerleşmiştir. Göçebe yaşam tarzı olan yörükler için hayvanlar son derece önemliydi. Bu nedenle yerleşim birimlerini özellikle sulak alanları ve serin yaylaları tercih etmiştir.
Günümüzde de az da olsa bazı yörükler yaz aylarını serin yaylalarda geçirip kışları şehre geri dönerler. Antalya’nın Manavgat, Serik, Döşemealtı, Kumluca gibi bölgelerinde yörük sayısı daha yoğundur. Antalya yörükleri ise genellikle teke sancağındaki yörük grupları arasında yer alır. Antalya’da yer alan yörükler farklı boylardan olması sebebiyle farklı kültür, gelenek ve göreneklere sahip olabilir.
YÖRÜK KELİMESİ NE ANLAMA GELİR?
Yörük kelimesi yürümek 'Yörümek' anlamından türemiştir. Göçebe yaşam tarzları olan yörüklerin isimlerinin de 'yürümek' fiilinden geldiği öne sürülür.
ANTALYA’DA YÖRÜK KÜLTÜRÜ
Yörüklerin yüzyıllar önceki göçebe yaşam tarzı günümüzde az da olsa sürdürülmektedir. Yazları serin yaylalara kışları ise şehre gelen yörükler eski dönemlerde hayvancılık ile uğraşsa da günümüzde bu durum neredeyse yok denecek kadar azalmıştır. Göçebe yaşam tarzının yerini yerleşik hayatın almasıyla tarım ve seracılık faaliyetleri ön plana çıkmıştır.
Yörük kültürü ait bazı gelenek görenekler eskisi kadar olmasa da günümüzde de yaşatılmaya devam ediyor. Bunlardan en öne çıkanı da yörük düğünleridir. Bu düğünler farklı bölgelerde yaşayan yörükler tarafından farklı şekillerle yaşatılabilir.
Yörük düğünleri de dikkat çeken kültürel değerler arasındadır. Oldukça büyük bir şenliğe dönüşen düğünler genellikle 3 güne yayılır. Rengarenk kıyafetlerin giyildiği düğünler bir şenliğe dönüşür. Düğün gelenekleri arasından kız evinin neredeyse bütün eşyaları alması gerekir. Bu durum Türkiye’nin birçok bölgesinde olan erkek evinin neredeyse tüm eşyaları aldığı geleneklerin tam tersidir.
Düğün hazırlıklarında kız evinin hazırladığı tüm eşyalar erkek evinden gelen bir araçla evlenecek çiftin evine götürülür. Bir şölen havasının estiği eşya taşıma töreninde davullar zurnalar çalınır.
Gelin almada, damat tarafı gelin almadan önce pişirilecek yemekleri malzemeleri ve bir keçi getirirler, ertesi gün kız evinde yemekler pişirilir. Gelinin başına bir tane kadın getirilir eski yaptıkları baş örtüleri ve yazmalarla kafasına dolar ve gelini süslerler.. Gelin bindallı giyer, kendilerine özel bindallıları vardır. Aynı zamanda yöresel oyun havaları oynanır.
Akşam kına yapılır, damat tarafı da gelir ve gelinin eline, ense köküne ve ayaklarına kına yakarlar, takısını takarlar. Genellikle geline yağlık denilen şal benzeri bir aksesuar takılır.
Ertesi gün damat davulla zurnayla gelir gelini alıp yeni evine götürür. Yolda oyunlar oynanır oynaya oynaya evine gönderilirler.
Evin önüne gelen gelin attan inmez kaynanası neler vereceğini anlatır, kayınpederi ise inek veriyorum keçi veriyorum gibi vaatler verir. Daha sonra kaynana, gelini attan indirir.
Kız istedikten sonra düğün gününü ayarlanır, düğün gününe 2 gün kala 5-10, kişi toplanıp keşkek buğdayı döverler. Düğünde keşkek, nohut yahni gibi yemekler yapılır.
Türkiye’nin birbirinden farklı bölgelerine yayılan yörükler düğünlerinde de farklı gelenekleri sürdürür. Eski dönemlerde bu geleneklerden bazılarında oğlan tarafı kız tarafının evine seccade deseni görme bahanesiyle gelir ve kızı görürdü. Düğün sırasında ise allar giyinen yörük kızı deveye bindirilir, mani ve türküler söyleyerek geline kına yakılır ve ağlatılırdı.
Günümüzde özellikle yemeklerde yörük kültürünün izleri görülür. Yörükler için önemli bir yere sahip olan keçi sık sık yemeklerde kullanılır. Döşemealtı’nın ünlü el dokuması kilimleri de yörüklerin kültürel değerlerinden biridir. Kolay taşındığı için tercih edilen kilimler yüzyıllar boyunca yörüklere eşlik etti. Şehre renkli bir kimlik katan yörük kültürü, Türkiye’nin birçok bölgesinde kendine özgü gelenek ve görenekleri ile yaşatılmaya devam edilmektedir.
