Halit Ziya Uşaklıgil’in o eşsiz eseri ‘Aşk-ı Memnu’ ön planda aşk ele alınırken arka planda ise daha farklı işler dönüyor. Biz kitabı okurken farkında değiliz ancak kitap içerisinde küçük yerlerde bunlara değiniliyor. Gelin hep birlikte bakalım.
Eser, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde yaşanıyor. Tanzimat etkileri kitapta görülüyor. Siyasi olayları da kitap içerisine dikkatlice yetirilmiş. 1839-1876 dönemlerini kapsayan Tanzimat Dönemi Reformları kitapta gizliden gizliye yer alıyor. Tanzimat Fermanı ve ardından gelen Islahat Fermanı ile Osmanlı'da hukuk, eğitim ve idari sistemlerde Batı'dan esinlenen reformlar yapılmıştır. Bu reformlar Osmanlı'nın toplumsal yapısını kökten değiştirmiştir. Aşk-ı Memnu, Tanzimat'ın getirdiği Batılılaşma sürecinin sancılarını bir ailenin yaşamında, özel hayatında gösteriliyor.
Eserin başkarakterlerine bakıldığında ise Batılı hayat tarzını benimsemiş zengin bir Osmanlı ailesini temsil eder. Bu Batılılaşma arzusu, dönemin elit kesiminde yaygın olan bir eğilimdi ve toplumda derin bir kültürel çatışma yaratıyordu. Bihter ve Behlül'ün yaşadığı trajedinin arka planında, bu Batı ile Doğu arasındaki kültürel ikilemler bulunuyor. Biz bunu az da olsa görebiliyoruz.
Aşk-ı Memnu yazıldığı dönemde II. Abdülhamid'in sıkı denetim ve sansür politikaları da etkin olmuştur. II. Abdülhamid'in otoriter yönetimi altında, edebi eserler ve basın sıkı bir şekilde denetleniyordu. Halit Ziya Uşaklıgil, dolaylı olarak bu baskıcı ortamı eleştirirken, bireylerin kişisel hayatlarına odaklanarak toplumsal eleştirilerini gizlice ifade ediyordu.
19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başları, Osmanlı İmparatorluğu'nun toprak kayıpları, ekonomik sorunlar ve siyasi çalkantılarla geçmişti. Aşk-ı Memnu'daki yozlaşmış değerler, geleneksel Osmanlı toplumunun çöküşüyle de ilişkilendirilebilmek mümkün. Karakterlerin yaşam tarzları ve ahlaki çöküşleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde toplumsal çözülmeye de bir göndermedir adeta.
Eserde ne kadar Bihter’in, Nihal’in iç çekişmelerine odaklansalar da erkekler üzerinden arka planda siyasi olaylar dönüyor. Özellikle yaşanan yabancıların Osmanlı Devleti’ni işgale başladığı dönemlerde siyasi oluşumlar yer yer dile getiriliyor. Aşk-ı Memnu yalnızca bir yasak aşk romanı değil aynı zamanda dönemin bir tablosu gibi karşımıza dikiliyor.
Aşk-ı Memnu’yu okurken bu kez bunlara dikkat ederek okuyun işte o zaman o döneme hâkim olacaksınız…
