Sivas’tan sabah saat altıda kalkan doğu ekspresi hemen hiçbir istasyonda uzun süreli durmadan -şehir içi tramvaylar gibi belli istasyonlarda 2-3 dakika durup kalkarak 23 Ağustos akşamüzeri saat beşte Erzurum’a vardık. On bir saat süren yolculuğun çoğunu ayakta çevreyi izleyerek ve fotoğraf çekerek geçirdim desem yeridir. Çünkü bu yolculukta en çok görmek istediğim şeylerden birisi Karasu Kanyonunda yolculuk ise birisi de meslekte ilk göz ağrım Erzurum’du.
O zamanlar Erzurum 460 bin nüfusu ile Türkiye’nin 13. büyük iliydi. Doğunun Paris’i denilirdi. 2000 yılında 937 bin nüfusuyla 21. İken 2023’te nüfusu 750 bine inmiş ve Türkiye sıralamasındaki yeri de 30. Sıraya düşmüştür. 430 bin merkez nüfusuyla da Türkiye’nin ortalama şehirlerinden birisi haline gelmiştir.
Oysa tarihi derinliğine baktığımız zaman Saltuklu beyliğinin merkezi ve Anadolu Selçuklunun en önemli şehirlerinden birisiydi. 93 Harbinde (1877) Rus ordularının durdurulduğu nokta 23 Temmuz 1919’da Erzurum Kongresinin toplandığı şehirdi. Kurtuluş Savaşının amaçlarının hedeflerinin belirlendiği şehirdi. O hedefler söyle özetlenebilir.
Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünmeyecek… Ve işgallere karşı milletçe topyekûn direnilecek. İstanbul Hükümeti dağıtılırsa milli bir kurul oluşturulacak. Yönetimde millet -ulus- iradesi egemen kılınacak. Manda ve himaye kabul edilmeyecek. Azınlıklara ayrıcalık ve bağımsızlık verilmeyecek. Ulusal Hakları Savunma Dernekleri birleştirilerek bir temsil heyeti seçilecek.
Dikkat edilirse Sivas Kongresi kararları önce Erzurum Kongresinde oluşturulmuştur. Fakat Erzurum Kongresi mahalli bir kongre olduğu için Sivas Kongresinde bunlar millete mal edilmiştir.
ÇATAL YÜREK
Padişah ve halife adına
Tutuklamaya gittiği adama
“Emrindeyim Paşam” demek
Ve ordularıyla destek vermek
Ne büyük bir nimet?
Dermansız bir derde
Bulunmaz ilacı bulmak demek.
Bir insanın bu tavrı sergileyebilmesi için
Çatal yürekli olmak gerek.
Karabekir Paşa çatal yürek
M. Kemal tüm resmi görevlerini
Bıraktıktan 18 gün sonra
Erzurum Kongresine başkanı seçildi.
Atam yaptığı açılış konuşmasıyla
Belirtti kongrenin amacını ve önemini.
İstanbul ve tüm dünyaya duyurdu isteklerimizi
Bu yüzden Erzurum kongresi
Olsa da bölgesel nitelikli;
Fakat alınan kararlar
İlgilendirdiği için tüm milleti;
Diyebiliriz ki: ilk milli kongremiz
Erzurum’da gerçekleşti.
M. Kemal bölgesel bir kongreyi
Milli bir kongre haline getirdi.
Erzurum’dan verilen can suyu halka
Kısa sürede ulaştı amacına.
Belli ki henüz daha /Her şey bitmemişti.
Umutlar ekilmişti
Toprak kucak açmış tohuma
Dağılacaktı dalga, dalga
Kısa sürecek yeşermesi
Tüm Anadolu’da. (M. Kemal ile Çanakkale’den Ankara’ya)
